Varikosel nedir? Varikosel belirtileri ve tedavisi

Erkeklerin korkulu rüyası varikosel, tedavi edilmemesi durumunda başta kısırlık olmak üzere birçok soruna neden oluyor. Varikosel daha çok uzun boylu, şişman, ağır spor yapan, kronik öksürük nöbeti geçiren, kabızlık yaşayan, varisleri olan, çok sıcak suyla banyo yapan, sık sık hamam ve saunaya giden erkekleri tehdit ediyor.

Varikosel neden olur?

Testisten çıkan toplardamarların aynen bacaklardaki varislerde olduğu gibi genişlemesiyle ortaya çıkan varikosel, erkek infertilitesinin (kısırlığının) en önemli nedenlerinden biridir. Testis boyutunda küçülmeye, sperm ile testosteron üretiminde azalmaya neden olarak, erektil disfonksiyona (sertleşme bozukluğu) da zemin hazırlar. Varikoselin infertilite (doğurganlık) üzerine etkileri, semen anomalileri testis volümünde azalma ve leydig olarak adlandırılan testosteron salgılayan hücrelerde azalma ve fonksiyon bozukluğu olarak sıralanabilir.

Varikosel belirtileri nelerdir?

Varikosel genellikle ergenlik dönemi ve sonrası görülmeye başlayabilir. Varikosel belirtileri şu şekildedir:

• Testis üzerinde şişlik, kabarıklık,
• Daha çok ayakta kaldıkça artan ağrı,
• Testis boyutunda küçülme,
• Testislerde sıcaklık ve terleme hissi

Varikoselin gençlerde görülmesi önemli sorun yaratır. Bu yaş grubunda sperm üretimi sağlıklı şekilde başlamadığı için sperm fonksiyonunu ve varikoselin testis üzerindeki etkisini değerlendirmek hayli zor olur. Varikosele, çocuk yaş grubunda yüzde 1-2, ergenlik döneminde yüzde 15 oranında rastlanır. Adolesan hastalar genellikle testis boyutları ve hormon testleri ile takip edilir. Testis boyutunda 2 cc'den fazla gelişme geriliği olması, operasyon olasılığını gündeme getirir. Testis boyutunda gerileme olmayan hastaların, en azından 17 yaşına kadar yakından takip edilmesi önerilir.

Varikosel daha çok uzun boylu, şişman, karın içi basıncı artıran ağır spor yapan, kronik öksürük nöbeti geçiren, karın içi basıncı artıran kabızlık yaşayan, varisleri olan, çok sıcak suyla banyo yapan, sık sık hamam ve saunaya giden erkeklerde sıkıntı yaratabilir.

Varikosel nasıl anlaşılır?

Erkeklerin ayakta testislerini muayene etmesi, testis üzerinde şişlik, dolgunluk ve ağrı saptamaları durumunda ise doktora gitmeleri büyük önem taşır. Bu kişilerde varikosel şüphesi varsa önce fiziki muayene yapılır. Varikosel tanısında altın standart fizik muayenedir. Sadece ultrason sonucuna bakıp varikosel tanısı konulması doğru olmaz, fiziki muayene ile tanı koymak esastır.

Fiziki muayene, hasta ayaktayken, doktor tarafından elle muayene edilerek yapılır. Ayrıca skrotal doppler ultrasonografi tekniğinden yararlanılır. Bu sayede varikosel tanısı konduktan sonra testis volümleri arası fark olup olmadığı araştırılabilir, varsa ek patolojiler saptanabilir. Ayrıca meni analizi yapılması, hastada testosteron düzeyine bakılması da önem taşır. Yapılan muayeneler sonucunda varikoselin tek veya çift taraflı olduğu ve derecesi belirlenir. Varikosel yüzde 80 sol tarafta, yüzde 15 oranında ise iki taraflı görülebilir.

Varikosel ağrısı nasıl geçer?

Varikosel ağrısına iyi gelen tedavi yöntemleri hastalar tarafından merak edilen konulardan birisidir. Varikosel ağrısı testis toplardamalarının genişlemesi ve o bölgede kanın göllenmesinden kaynaklanır. Bacaklarda görülen varise benzer. Kısırlık nedeni ile doktora başvuran erkeklerin %40'ında varikosel görülmüştür.

Varikosel ağrısı genelde kasık bölgesinde ve testiste, zaman zaman bacakta görülebilir. Özellikle ileri safhadaki varikoselde ağrı skrotumda olabilir. Ağrı ile beraber terleme ve sıcaklık hissinde artış olur. Varikosel ağrısı nedenleri arasında obesite, yüksek ağırlıklı spor yapmak, kronik kabızlık, genetik faktörler, sol testisin anatomik yapısı, ayakta uzun süre kalmayı gerektiren öğretmenlik ve polislik benzeri meslekler ile meşgul olmak uzun süre ayakta durmak, egzersiz, yürüyüş, ağırlık kaldırma ve cinsel aktivite sayılabilir. Varikosel ağrısı belirtileri arasında testislerde şişlik, kabarıklık, testis ağrısı, ağrı olan testisin boyutunun daha küçük olması sayılabilir.

Varikosel ilerleyici bir hastalık olup tedavisi cerrahidir. Bu hastalık kendiliğinden geçmediği gibi tedavinin ertelenmesi hastalığın ilerlemesine neden olabilir. Bununla birlikte varikosel ağrısının azaltılması için alınabilecek çeşitli yöntemler mevcuttur:

• Hindistan cevizi ile masaj yapmanın ağrıları azalttığı söylenir. Ağrı hissedildiği zamanlarda bölge Hindistan cevizi yağı ile nazikçe ovalanarak ağrılar azaltabilinir. Banyo yaparken banyo suyunun içine Hindistan cevizi yağı koyarak da yarar sağlayabilirsiniz.
• Soğuk duş ile ağrılar azalabilir.
• Aşırı spor yapmamak, fazla ayakta dikilmemek, sıkı çamaşır giymemek, kilo vermek varikosele bağlı ağrıları azaltabilir.

Varikosele bağlı ağrıları azaltmak için losyon ve pudra gibi ürünleri ise kullanmayın. Dar iç çamaşırı giymeyin. İç çamaşırlarınız hava aldıran ve pamuktan yapılmış olmalıdır. Kan dolaşımını bozacak dar pantolon, tayt ve benzeri kıyafetler giymeyin. Uzun süre ayakta kalmayın. Ayakta durmak zorundaysanız pozisyon değiştirin. Hareketli olun, spor yapın. İdeal kilonuza gelin. Aşırı egzersiz yapmaktan ve ağırlık kaldırmaktan kaçının. Doktor kontrollerinizi ihmal etmeyin. Hastalığın teşhisi ne kadar erken yapılırsa, iyileşmek o kadar kolay ve kısa sürede olacaktır.

Varikosel ameliyatı hangi durumlarda yapılır?

Sadece doppler ultrasonografide varikosel saptanmış olması ameliyat önerilmesi için yeterli değildir; bunu fizik muayenenin desteklemesi gerekir. Sperm parametreleri ve fizik muayenesi normal, skrotal doppler incelemesinde varikoseli saptanmış, damar çapı 3 mm’den küçük hastaya ameliyat önerilmez. Sperm parametreleri bozulan ve varikosel saptanan sekonder infertil (ikincil kısırlık) hastalarda operasyon önerilir. Ameliyat kararı alabilmek için, testis boyutlarında en az 2 cc farklılık, testis kıvamında yumuşama, reflü varlığı, doppler ultrasonografi ile damar çapının 3 mm’den büyük ve sperm parametrelerinin bozuk olması gerekir. Sadece testis ağrısı nedeniyle ameliyat yapmak da doğru değildir.

Varikosel ameliyatı nasıl yapılır?

Kronik ve ilerleyici bir hastalık olan varikoselin tedavisi cerrahidir, tedavisiz düzelme göstermez. Tedavi edilmemesi durumunda testis boyutlarında küçülme, sperm parametrelerinde ilerleyici bozulma, testiste hormonal bozulmalara neden olup, ereksiyon yetersizliği gibi cinsel problemlerin ortaya çıkmasına da yol açabilir.

Varikosel ameliyatı, operasyon mikroskobu kullanılarak, mikrocerrahi yöntemle yapılır. Kasık bölgesine yapılan 2-3 santimlik bir kesi ile testis etrafındaki damarlar bağlanır. En ince toplardamarların bile bağlanabilmesi sayesinde ameliyat sonrasında tekrar etme ihtimali yüzde 1-2’ye kadar iner. Hasta ertesi gün taburcu edilir, 2-3 gün içinde normal aktivitesine, bir haftada rutin iş hayatına dönebilir. Ağır efor gerektiren egzersizlere 4-6 hafta sonra müsaade edilir. Ameliyattan sonra en az bir ay fazla ayakta kalınmaması, ağır kaldırılmaması, bisiklete binilmemesi, ağır spor yapılmaması tavsiye edilir.

Varikosel ameliyatı sonrası şişlik ne zaman geçer?

Mikrocerrahi yöntemi ile gerçekleştirilen varikosel ameliyatından sonra bazı komplikasyonlar gelişebilmektedir. Varikoselektomiden sonra sol testisin normal boyutundan daha büyük hale gelerek şişmesi de bunlardan birisidir. Meydana gelen bu durum testisin kendisinde oluşabileceği gibi etrafındaki dokulardan da kaynaklanabilir.Ameliyat sonrası testis bağ dokusunun sertleşmesine bağlı ameliyat edilen tarafta testis sarkması normal karşılanabilir. Ameliyat sonrası iyileşme zamanında lenfatik dolaşım etkilenebilir, testisi saran zarda sıvı toplanabilir. Testis etrafında sıvı toplanıp hidrosel şeklinde karşımıza çıkabilir. Mikrocerrahi uygulanırken lenfatik damarların korunması hidrosel oluşunu engelleyebilir. Mikroskop önderliğinde yapılan mikrocerrahi ile varikosel ameliyatından sonra hidrosel gelişme riski %1'den azdır. Lenfatik damarlar mikroskop önderliğinde net olarak ortaya konulduğu, bağlanma ve yakılma gibi işlemler yapılmadığı durumlarda lenfatik dolaşım etkilenmemekte, ameliyat sonrası testis etrafında sıvı toplanması ve şişlik oluşmamaktadır. Ameliyat esnasında damarlarda gerçekleştirilen girişim sonucu kan akışında zorlanma testiste şişliğe neden olabilir. Geçici olan bu durumun normalde 15-20 gün içinde düzelmesi beklenir. Bazan şişlikle birlikte ağrı da gelişebilir. Bu süre içinde düzelme sağlanmaz ise hidrosel yönünden araştırılmalıdır. Testislerin etrafında iki katman bulunur. Bu tabakalar bir yandan sıvı salgılarken diğer yandan lenfatiklerle sıvıyı absorbe eder. Bu sıvının görevi testisleri sarıp kolaylıkla hareket etmelerini sağlamak, testisleri dış etkilere karşı korumaktır. Biriken sıvı aşırı olursa torbalaşma gösterebilir. Gündelik faaliyetleri engelleyici durum alabilir, estetik açıdan arzu edilmeyen görünüm oluşturabilir, ağrıya neden olabilir. Ameliyat sonrası bir ay geçmesine rağmen şişliğin iyileşme göstermemesi; meydana gelen bu durumun hidrosele bağlı sıvı birikmesi sonucunu akla getirir. Böyle bir durumda şişliğin kendiliğinden geçme ihtimali çok zayıftır. Bu şekilde bir tedavi kararını hekim ve hasta birlikte vermelidir. 

Varikosel ameliyatı sonrası sperm sayısı ne zaman düzelir?

Varikosel ameliyatının sperm üzerindeki etkisini değerlendirmek için sperm yapım süresi göz önüne alınmalıdır. Testiste ana germ hücresinden olgun sperm yapımına kadar geçen süre 76-90 gündür. Bu yüzden ameliyattan 3 ay sonra sperm parametrelerinin değerlendirilmesi, operasyondan elde edilecek fayda hakkında bilgi verir. Varikosel operasyonundan sonra sperm sayısı üzerini en iyi etkiler 9 ay civarında oluşur, gebelik genellikle operasyondan bir yıl sonra beklenir. Operasyondan 3 ay sonra yapılacak spermogram varikoselektomiden ne kadar fayda görüleceği konusunda yol gösterici olur. Varikosel operasyonundan sonra üçüncü ayda yapılacak spermogramda büyük farklılık yoksa hasta erken dönemde yardımcı üreme teknikleri için yönlendirilebilir. Bu şekilde ileri yaşta zaman sınırlaması olan hastalar için zaman kazanılmış olur. Varikosel ameliyatından sonra sperm parametrelerinde %40-60 oranında düzelme beklenir. En fazla olumlu etki, sayım sayısı ve sperm hareketliliği üzerinde görülür. Morfoloji üzerinde olumlu etki daha azdır. Varikosel operasyonundan sonra çiftlerin çocuk sahibi olma şansı sperm sayısına bağlı olmakla birlikte %40 oranında artar. Genellikle gebelik operasyondan sonra 1-2 sene içinde görülür.Operasyondan önce sperm sayısı 20 milyon üzerinde olan kişiler, varikoselektomi operasyonundan daha fazla yarar görür. Azospermisi olan hastalar da varikoselektomi operasyonundan daha az olmakla birlikte yarar görebilirler. 

Varikosel ameliyatı sonrası ne yapılmalı?

Varikosel ameliyatında tam olarak iyileşme için 6 hafta civarında bir süreye ihtiyaç vardır. Varikosel ameliyatı sonrası erken dönemde ilk bir aylık sürede doktor önerisine uyarak sportif aktivite, ağır egzersiz gerektiren işlerden uzak durulmalıdır. Operasyondan bir hafta sonra cinsel ilişkide bulunulabilir. Varikoselektomi operasyonundan sonra bir ay sıkı çamaşır, slip tarzında iç çamaşırı giyilmelidir. Bu şekilde skrotal ödem azalabilir, hidrosel gelişme riski için tedbir alınmış olur. Varikoselektomi operasyonunda genellikle bir gece hastanede kalış süresi yeterlidir. Hastalara operasyondan 3 gün sonra banyo olabilecekleri bildirilir. Genellikle bir hafta sonra dikişler alınır. Operasyonda subkutiküler cilt sütürü atılırsa, dikişin alınmasına gerek kalmaz. Operasyondan bir ay sonra her türlü egzersiz, spor serbest bırakılır. Bir aydan sonra kişi istediği gibi iç çamaşırı giyebilir. Kişiye normal yaşantısını yaşaması, spor yapması, kilo almaması ve düzenli beslenmesi önerilir.

Varikosel ameliyatı sonrası ne zaman ilişkiye girilir?

Varikosel ameliyatından bir hafta sonra cinsel ilişkiye girilebilinir. Ameliyat sırasında kasık bölgesindeki inguinal kanal açıldığı için, dokular iyileşmeden yapılacak zorlayıcı hareketler fıtık oluşumuna zemin hazırlayabilir. Bir haftalık süre cerrahi travmayı atlatma ve yaraların iyileşmesi için yeterli süredir. Cinsel aktivite sırasında zorlayıcı hareketler olabileceği için, bir hafta cinsel ilişkiden uzak durmak yeterlidir.

Mikroskobik varikoselektomiden sonra fıtık gelişme ihtimali minimumdur. Ancak cinsel ilişki esnasında ağrı olabilir. Bu da cinsel ilişki için tedirginlik yaratabilir. Varikosel operasyonundan sonra seksüel aktivitede %50-75 iyileşme gösterildiği saptanmıştır. Ameliyattan sonra libido artışı, sabah ereksiyonu sıklığında artış, ereksiyon sıklığı ve kalitesinde artış olduğu gösterilmiştir. Ayrıca ejakulasyon kalitesi ile orgazm derecesinde de artış olduğu saptanmıştır. Varikoselektomi operasyonundan sonra erken boşalma şikayetlerinde de azalma olduğu gösterilmiştir.

Varikosel ameliyatından ne kadar sonra bebek sahibi olunabilir?

Varikosel ameliyatının olumlu etkileri 6-9 ay sonra ortaya çıkar. Çocuk isteyen çiftlerin, varikosel ameliyatından sonra bir yıl beklemesi gerekir. Ameliyattan sonra spontan gebelik oranı artar. Aynı zamanda yardımcı üreme yöntemlerinin (tüp bebek vb.) başarı oranlarında olumlu etki sağlanabilir. 

Operasyondan sonra hastaların yüzde 60’ında sperm parametrelerinde düzelme olur. Ancak eğer üçüncü ayda yapılan meni analizinde belirgin düzelme görülmüyorsa; yaş ve partner faktörü göz önüne alınarak, hastanın aşılama ya da tüp bebek gibi yardımcı üreme tekniklerine yönlendirilmesinde fayda vardır.

Doç. Dr. İzak Dalva
Bayındır Söğütözü Hastanesi Üroloji Bölüm Başkanı