Tiroid Bezi Hastalıkları ve İyot İlişkisi

Tiroid bezi hastalıkları ülkemizde tüm bölgelerimizde sık görülmekle  birlikte en çok Doğu Karadeniz, Doğu Anadolu ve Göller Bölgelerimizde rastlanmaktadır. Yapılan araştırmalarda ülkemizde böylesine yoğun görülen tiroid hastalıklarının en önemli nedeninin iyot ve selenyum eksikliği olduğu tespit edilmiştir.

Eskiden ülkemizde guatr sorumlusu olarak düşünülen kara lahana, turp, şalgam, kabak, karnabahar gibi sebzelerin tüketilmesinde guatr açısından sakınca olmadığı anlaşılmıştır. Guatr varsa sadece soya fasulyesi ve soyalı ürünlerin fazla tüketilmesi önerilmemektedir. Ülkemizde çoğu bölgede toprağımız ve suyumuzda iyotun  az oluşu guatrın ana nedenidir. Bunun da en önemli  sebebi, toprak erozyonudur. Erozyon ile mücadele edilmeli, ağaç dikimi artırılmalıdır. 

Günlük iyot ihtiyacı
İyot, tiroid hormonu üretimi için çok gereklidir ve insan vücudunda bulunmadığı, depolanmadığı için mutlaka dışarıdan gıda ile alınması gerekir. Bu element, anne karnındaki ceninin beyin - sinir gelişimi için de çok önemlidir.  Normal erişkin insanın günlük iyot ihtiyacı 100-150 µg’dır. Gebelik ve emzirme dönemlerinde ise ihtiyaç artmaktadır, 200-300  µg/gün iyot alımı olmalıdır. 

Guatr nedir?
İyot, su, gıda veya ilaç ile alındıktan sonra bağırsaklardan emilerek kana karışır, önce tekli -  ikili iyot  molekülü içeren öncül tiroid hormonları, sonra bunlardan 3 ve 4 iyot molekülü içeren T3 ve T4  hormonları yapılır.  Yeterince iyot  alamadığımız zaman T3 ve T4 hormonları yeterince yapılamaz ve   daha fazla hormon yapılabilmesi için  tiroid  bezinde  büyüme olur. Tiroid bezinin bu tür büyümelerine guatr denir.  

İyot eksikliği nelere yol açar?
Yeterli iyot alınmaması, özellikle okul çağındaki çocukların öğrenme yeteneğinde azalmaya ve algılama güçlüğüne neden olmaktadır. Eğer iyot eksikliği çocukluk döneminde çok belirgin ise, beyin gelişimi de iyi olmayacağından zeka geriliğine dahi neden olabilir. İyot eksikliği kadınlarda düşük yapmaya, gebe kalmada zorluğa neden olur. Veganlarda iyot eksikliği  etkin olabilir. Laktoz intoleransı olanlarda da iyot eksikliği görülebilir.

İyot kaynakları
Başlıca iyot kaynağı, deniz ürünleri, mandıra ürünleri ve iyotlu tuzdur. Deniz - okyanustaki iyot, atmosfere karışır ve tekrar yağmurlarla toprağa-suya geri döner. Deniz ürünleri çok iyi bir iyot  kaynağıdır.  Deniz yosunu ve bitkileri ile deniz hayvanları (balıklar-böcekler) deniz suyundaki iyotu iyi depolarlar. Deniz ürünleri iyotu en yoğun bulunduran ürünlerdir ama mandıra ürünlerine göre daha az tüketilirler.

Herhangi bir tiroid rahatsızlığı yoksa mutlaka iyotlu tuz kullanılmalıdır. İyotlu tuz alırken ve kullanırken,  iyotun buharlaşıp havaya karışmaması için şu hususlara dikkat edilmesi gerekir:
- Poşet ambalajdakilere göre ışık-güneş almayan, içini göstermeyen tuzluk şeklindekiler tercih edilmeli,
- Bu tuzlukların ağızları kapalı tutulmalı,
- Güneş, ateş, fırın yanı gibi sıcağa-ısıya ve ışığa maruz bırakılmamalı, karanlık-serin yerler tercih edilmelidir.
- Yemek pişirirken tuz başlangıçta-kaynamadan önce konulmamalı, tencereyi ocaktan indirmeden hemen önce ilave edilmelidir. Böylece iyotun buharlaşması önlenmiş olacaktır.

Ülkemizin suyu ve toprağında iyot az miktarda olduğu için Türkiye’nin hemen her yöresi iyot eksikliği bölgesidir. Bu nedenle yeni nesillerde iyot eksikliğine bağlı tiroid hastalıkları görülmesin diye anne karnından itibaren  iyotlu tuz, gereken ölçülerde alınmalıdır. Ülkemizde gıdayla ilgili tek iyot kaynağı tuzdur. Bazı yabancı ülkelerde tuzun yanı sıra  su, ekmek, yağ da iyotlandırılmaktadır.

İyot eksikliğinin yol açtığı guatrı önlemek için ülkemizde, 1998 yılı Temmuz ayından itibaren Türk Gıda Kodeksi Yemeklik Tuz Tebliğine göre sofra tuzlarının iyotlanması zorunlu olmuştur. Guatr yoksa mutlaka yukarıda bahsedilen kullanım özelliklerine dikkat edilerek iyotlu tuz kullanılmalı, özellikle gebelik ve emzirme dönemlerinde iyot alımına özel önem gösterilmeli, iyotlu tuzla yeterince iyot alımı yapılamıyorsa, doktor tavsiyesiyle yoğun iyot preparatları kullanılmalıdır. Bu dönemlerde iyodun mutlaka çok iyi alınması, bebeğin fiziksel ve zihinsel gelişimi için çok önemlidir. Artık ülkemizde de sadece iyot içeren preparatlar bulunmaktadır. Buna karşılık mevcut tiroid hastalığı varsa, iyotlu tuz yemekten kaçınmak gerekir, iyot kullanımı hastalığı daha da şiddetlendirebilir. İyotsuz tuzlar marketlerde bulunabilmektedir, bu tuzların üzerinde “İyotsuz Tuz” diye yazmaktadır. İyotsuz tuzların en fazla 250 gramlık ambalajlarda üretimine izin bulunmaktadır. İyotsuz tuz bulunamıyorsa, kaya tuzu kullanılabilir. 

Ailede bir kişinin iyotsuz yemesi gerekiyorsa, yemekler tuzsuz pişirilmeli, sonrasında herkes kendi tuzunu kullanmalıdır. İyotsuz tuz kullanması gereken kişiler, yoğun iyot içerikleri nedeniyle  iyot içeren öksürük şuruplarını, kalpte ciddi ritim bozukluğu tedavisinde kullanılan “Amiodarone” etken maddeli ilaçları, yoğun iyot içeren multivitamin preparatlarını da kullanmamaya özen göstermelidirler. Ayrıca,  koroner anjiografi, tomografi ve bazı böbrek filmi çekimleri sırasında damardan verilen kontrast maddelerin yoğun iyot  içerdiği unutulmamalıdır ve bu gibi durumlarda gereken önlem alınmalıdır. 
 

Son 10-15 yıl içerisinde yeterli iyot  alımı programında ciddi yol alınmıştır. Gebe ve emziren kadınlar için verilerimiz yetersizdir. Ancak eldeki veriler ile bu risk grubunun, gebelik ve emzirme dönemlerinde artan iyot gereksinimi düşünüldüğünde sadece iyotlu tuz ile bunun karşılanamayacağını göstermektedir. O halde bu risk grubunun günde 100-150 micg iyot ilavesi alması gereklidir. Bu konuda taramalar da mutlak gereklidir.

Yeterli iyot alımında sürekliliğin sağlanması son derecede önemlidir. Unutulmamalıdır ki, bulunduğumuz coğrafyada doğada iyot eksikliği devam etmektedir ve düzenli kullanım bırakıldığı anda yıllar içerisinde başladığımız yere döneceğimiz açıktır.

04.07.2017