Huzursuz Bağırsak Sendromu Hakkında Merak Edilen Her Şey

Huzursuz bağırsak sendromu nedir?

Huzursuz bağırsak sendromu tüm güncel tüm tıbbi ve teknolojik yöntemlerle incelenmesine karşın altında herhangi bir organik neden (hastalık) saptanamayan, karında değişik formlarda ağrı, şişkinlik, net tanımlanamayan bir rahatsızlık hissi, dışkılama sıklığı ve dışkı formunda değişikliklerle karakterize bir sendromdur. Huzursuz bağırsak sendromu günlük rutin poliklinikte hekimlerin en sık karşılaştığı gastrointestinal sistem hastalıklarından birisidir. Sıklığı coğrafi ve kültürel farklılıklara göre değişkenlik göstermektedir. Avrupa’da %11,5, Kuzey Amerika’da %10-15, Asya ülkelerinde %1-14, ülkemizde ise yakın zamanlı bir çalışmada toplumda ortalama %6.2-19.1 oranında görülebildiği saptanmıştır. 1.basamakta görevli hekimlere başvuranların %12’ si, gastroenterologlara başvuran hastaların ise %28-36’ sı huzursuz bağırsak sendromlu hastalardır. Sendrom kadınlarda erkeklere oranla daha sık görülebilmektedir. Sendromun gelişiminde diyet, psikolojik faktörler, geçirilmiş bağırsak infeksiyonu ve bunun sonucunda bağırsak florasının bozulması gibi birçok faktörün rol oynadığı bilinmektedir. Bazı ailelerde daha sık görülmesi, genetik faktörlerin de sendromun gelişiminde rolü olduğunu ortaya koymaktadır. Sonuç olarak genetik ve çevresel faktörlerin kombine etkileri sonucunda gastrointestinal sistem duyu ve motor fonksiyonlarında bozulma ve değişiklikler gelişmesi sendroma ait semptomların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Sendrom karın ağrısı ile birlikte eşlik eden kabızlık baskın tip, ishal baskın tip veya kabızlık ve ishal dönemlerinin biribirini takip ederek dönüşümlü görüldüğü mixed tip şekilde görülebilir. Tekrarlayıcı karın ağrısı, dışkılamada zorluk, dışkılama sonrası rahatlama, dışkı kalibrasyonunda ve renginde değişiklikler, karında şişkinlik ve gaz hissi sendromda gözlenen başlıca semptomlardır.

Huzursuz bağırsak sendromunda ne yememeli?

Huzursuz bağırsak sendromunda diyet bireye özgü olmalıdır. Hastalar arası semptomları tetikleyen gıda türleri değişkenlik gösterebilmektedir. Hastanın kendisinin fark ettiği, yedikten sonra hastada semptomlara yol açan besinler varsa öncelikle bunların diyetten azaltılması veya çıkarılması gerekir. Hastada diyare varsa az posalı, kabızlık varsa bol posalı, her ikisi de varsa az posalı diyete ek olarak ilave kepek yenilmelidir. Gaz yapıcı besinler (lahana, turp, kuru baklagiller), gazlı içecekler, alkol ve kafein içeren içecekler ve besinler, acı baharatlar hastalara verilmemelidir. Bazı hastalarda çiğ sebze-meyve ve süt semptomları arttırabildiğinden kontrollü tüketilmelidir. Yüksek oranda FODMAP içeren gıda ve içecekler diyetten kısıtlanmalıdır.

Huzursuz bağırsak sendromuna ne iyi gelir?

FODMAP (Fermente oligosakkaritler) ozmotik besinlerdir. Bağırsak lümenine aşırı su çekerler. FODMAP içeren besinler aşırı tüketildiğinde besinlerin sindirilemez ve iyi emilemezler. Buna bağlı olarak bağırsakta kalan sindirilip emilememiş besinler bağırsak bakterileri tarafından fermente edilmekte, bu da aşırı gaz, diyare, kramp, karın ağrısı gibi semptomlara neden olmaktadır. Bu nedenle huzursuz bağırsaklı hastalara düşük FODMAP içeren gıdalardan oluşan düşük FODMAP diyeti ve benzerleri önerilmektedir.

Yoğurt, kefir gibi probiyotik kaynakları, bağırsak florasını düzenleyip güçlendirerek semptomları azaltabilir. Huzursuz bağırsaklı hastalarda günlük su alımı mutlaka arttırılmalıdır ancak, bu su mümkünse yemek sırasında değil, yemek dışı zamanlarda arttırılarak tüketilmelidir.  Birçok çalışmada D vitamini eksikliği ile huzursuz bağırsak sendromu arası ilişki bulunduğundan, D vitamini düzeyi düşük hastaların D vitamini tüketimini arttırması sağlanmalıdır.

Diyetle aldığımız FODMAP besinler:

• Fruktoz [meyveler, bal, yüksek fruktozlu mısır şurubu (HFCS) vs.]

• Laktoz (süt)

• Fruktanlar (buğday, sarımsak, soğan, inülin vs.)

• Galaktanlar (fasulye, mercimek, soya fasulyesi gibi baklagiller vb)

• Polioller (izomalt içeren tatlandırıcılar, mannitol, sorbitol, ksilitol, avokado, kayısı, kiraz, nektarin, şeftali, erik gibi çekirdekli meyveler)

FODMAP diyetinde yenilebilen besinler:

• Et grubu: Yağsız kırmızı etler, derisiz hindi, tavuk, balık, kabuklu deniz ürünleri, yumurta, yumurta beyazı

• Süt ve süt ürünleri: Çedar, parmesan, mozarella tip peynirler, laktozsuz süt

• Tahıllar: Mısır unu, pirinç, glütensiz tüm yiyecekler

• Meyveler: Muz, üzüm, ayva, greyfurt, kivi, böğürtlen, ana-nas, mandalina, portakal, limon

• Sebzeler: Biber çeşitleri, marul, domates, salatalık, havuç, kereviz, patlıcan, kabak, yer elması, taze nane, taze roka, taze dereotu, taze maydanoz, ıspanak, pazı, ebegümeci, semizotu

• Soslar ve baharat: Sirke, hardal, sarımsak, pul biber, tuz, zeytinyağı gibi gıdalar düşük FODMAP’lı diyette tüketilebilirler.

Huzursuz bağırsak sendromu nasıl geçer?

Huzursuz bağırsak sendromu tedavisi genelde bireyseldir. Hastalar arası semptomlar, bulgular ve bunların şiddetlerinin farklı seyretmesi, farklı gıdalarla semptomların tetiklenebilmesi tedaviyi bireyselleştirmeyi gerektirmektedir.

Hafif şiddetli hastalarda diyetsel düzenlemeler, su tüketimi artışı, pozitif tanı, açıklayıcı ve hastayı rahatlatıcı bilgiler tedavide yeterli olmaktadır.

Orta şiddetli hastalarda bu önlemlere ek olarak stres kontrolü sağlanmalı, semptom tiplerine göre aşamalı olarak prebiyotik, probiyotik ve ilaç tedavilerine başlanmalı, hasta belli aralıklarla klinik takibe alınmalıdır.

Ağır şiddetli ciddi hastalarda ise tüm bu destek, önlem ve tedavilere rağmen tedaviye yeterli yanıt alınamıyorsa psikojenik tedaviler, psikososyal destek ve takip yapılması gerekebilmektedir.

Huzursuz bağırsak sendromu ne kadar sürer?

Huzursuz bağırsak sendromu yaş ilerledikçe semptomların sıklık ve şiddeti azalmakla birlikte, genellikle ömür boyu aralıklarlı ataklar halinde süren bir hastalıktır. Atakların süresi hastaya ve yaşa göre değişkenlik göstermektedir. Birkaç hafta ila birkaç ay arası semptomlar devam edebilir.

Huzursuz bağırsak sendromu için hangi doktora gidilir?

Huzursuz bağırsak sendromunda günümüzde spesifik bir tanı testi ya da yöntemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla hastalığın kesin teşhisi bir ekartasyon (eleme) tanısıdır. Semptomlara yol açabilecek organik nedenler ekarte edilmeden hastaya ezbere huzursuz bağırsak tanısı konulması sonradan ciddi durumlara yol açabilmektedir. Gerekli rutin ve ileri kan ve dışkı testleri öncelikle yapılmalı, organik bir neden saptanamaz ise kolonoskopik değerlendirme ile kalın bağırsağın taranması mutlaka düşünülmelidir. Bu nedenle semptomları gösteren bireylerin yaşadığı şehirde şayet bulunmakta ise hem doğru teşhis hem de teşhis sonrası ileri tedavi yönetimi açısından öncelikle mutlaka bir gastroenteroloji uzmanına başvurmaları gerekmektedir.

Doç. Dr. Tolga Şahin
Bayındır İçerenköy Hastanesi Gastroenteroloji Uzmanı