Grip ve Zatürre Aşıları Kimlere ve Ne Zaman Yapılmalıdır?

Zatürre nedir?

Pnömoni (zatürre), her yaştan insanda görülebilen, hafif  veya şiddetli hastalığa neden olabilen bir akciğer enfeksiyonudur. Çeşitli virüsler, bakteriler ve mantarlar pnömoniye neden olabilir.

Zatürre nedenleri nelerdir?

Bakteriyel pnömoninin çocuklarda ve yetişkinlerde en sık nedeni, pnömokok bakterisidir (streptococcus pneumoniae). Viral pnömoninin yaygın nedenleri arasında:

• Grip (influenza) virüsleri,
• Solunum sinsityal virüsü (RSV),
• SARS-CoV-2 (COVID-19'a neden olan virüs) yer alır.

Pnömokokal hastalık nedir?

Pnömokok bakterisinin neden olduğu hastalıklara pnömokokal hastalık denir. Bu bakterinin sebep olduğu zatürre dışındaki diğer hastalıklar, otitis media (orta kulak iltihabı) ve sinüzit, menenjit (beyin ve omuriliği saran zarın iltihabı) ve kan dolaşımı enfeksiyonudur.

Pnömokokal hastalığın belirtileri nelerdir?

Semptomlar, vücudun enfekte olan kısmına göre değişiklik gösterir. Çoğu pnömokok enfeksiyonu hafiftir. Bununla birlikte, bazıları ölümcül olabilir veya uzun vadeli sorunlara neden olabilir. Pnömokok pnömonisi (zatürre):

•  Ateş ve titreme,
• Öksürük, 
• Nefes almada zorluk
• Göğüs ağrısı semptomlarına sebep olur. 
• Hastalık ilerlediğinde, ampiyem (akciğer çevresinde ve göğüs boşluğunda enfeksiyon), perikardit (kalbin dış zarının iltihabı), akciğerlerde atelektazi (akciğerlerde sönme) veya abse (irin toplanması) ile endobronşiyal obstrüksiyon (akciğerlerde hava yolunun tıkanması) gibi komplikasyonlara sebep olabilir.
• Beyin ve omurilik zarının bir enfeksiyonu olan pnömokokal menenjitte, ateş yüksekliği, baş ağrısı, bilinç bulanıklığı görülür. Kan dolaşımı enfeksiyonunda (bakteriyemi), ateş yüksekliği, titreme, bilinç değişikliği, orta kulak iltihabında kulak ağrısı veya akıntısı, uyku hali, sinüs enfeksiyonunda, baş ağrısı, burun akıntısı veya tıkanıklığı, tat ve koku kaybı, yüz ağrısı, geniz akıntısı gibi semptomlar görülür.

Zatürre tedavisi

Ciddi pnömokok enfeksiyonlarında erken tanı ve tedavi çok önemlidir. Antibiyotikler, pnömokok bakterilerinin neden olduğu ciddi hastalıkların tedavisinde kullanılır.

Pnömokokal hastalık için kimler risk altındadır?

Herkes pnömokokal hastalığa yakalanabilir ancak bazı insanlar yüksek risk altındadır. Belirli bir yaşta olmak veya belirli tıbbi koşullara sahip olmak, kişinin pnömokok hastalığı riskini artırabilir. Hastalık riski artıran bu durumlar:

• 2 yaş ve altındaki kişiler
• 65 yaş ve üzerindeki kişiler
• Alkolizm
• Kronik akciğer hastalıkları (KOAH, amfizem, astım)
• Kronik kalp, böbrek veya karaciğer hastalığı
• Kohlear implant
• Beyin omurilik sıvısı (BOS) sızıntısı
• Diyabet
• HIV enfeksiyonu,
• Kanser, solid organ nakli veya bağışıklık sistemini zayıflatan başka bir durum veya ilaç kullanımı
• Nefrotik sendrom
• Orak hücre hastalığı ve diğer hemoglobinopatiler
• Dalağı alınmış ya da dalak fonksiyon bozukluğu olan kişiler
• Sigara kullanımıdır.

Pnömokok bakterisi nasıl bulaşır?

Hastalık insanlar arasında tükürük veya mukus gibi solunum salgılarıyla doğrudan temas yoluyla bulaşır. Pek çok insan, özellikle çocuklar, hasta olmadan zaman zaman burunlarında veya boğazlarında bu bakteriyi taşıyabilirler.

Pnömokokal hastalığından korunma yolları nelerdir? 

Aşılar, pnömokok hastalığını önlemenin en iyi yoludur. Toplum arasında zatürre aşısı olarak da bilinen iki tür pnömokok aşısı mevcuttur, bu aşılar kişinin zatürre dışındaki diğer pnömokokal hastalıklardan da korunmasına yardımcı olur.

• Pnömokok konjuge aşısı (PCV13)
• Pnömokok polisakkarit aşısı (PPSV23)

Pnömokok hastalığı olan birinin yakın temaslılarının, hastalanmalarını önlemek amacıyla antibiyotik kullanımı önerilmez. İnsanlar pnömokok hastalığına birden fazla kez yakalanabilirler. Daha önceki bir pnömokok enfeksiyonu, kişiyi gelecekteki enfeksiyonlardan korumayabilir. Bu nedenle, geçmişte pnömokok hastalığı geçirilmiş olsa bile, kişilerin pnömokok aşısı uygulaması önerilir.

Grip olmak pnömokok hastalığına yakalanma olasılığını artırdığından, her yıl grip aşısı olmak da önemlidir.

Pnömokok (zatürre) aşısı kimlere uygulanmalıdır?

5 yaşından küçük tüm çocuklar ve pnömokok hastalığı riskini artıran belirli tıbbi durumları olan 5 ile 18 yaş arasındaki çocuklara PCV13 veya PCV15 uygulanmalıdır. Belirli tıbbi durumları olan 2 ile 18 yaş arası çocuklara da PPSV23 verilmelidir. 65 yaş ve üstü herkes ve 19- 64 yaşları arasında altta yatan kronik hastalıklar veya diğer risk faktörlerine sahip olan yetişkinlere hiç pnömokok aşısı uygulanmamış ise PCV13, PCV15 veya PCV20 aşısı uygulanmalı ve bunu bir doz PPSV23 takip etmelidir. Bazı risk gruplarının birden fazla veya destekleyici doza ihtiyacı olabilir, bu nedenle kişi doktorundan danışmanlık almalıdır.

Zatürre aşısı yan etkileri

Pnömokok aşısı olan çoğu insanda ciddi bir problem gelişmez ancak yan etkiler ortaya çıkabilir. Çoğu yan etki hafiftir, yani günlük aktiviteleri etkilemezler. Genellikle yaklaşık 2 gün içinde kaybolurlar. Aşı uygulanan bölgede kızarıklık, şişlik ve ağrı gibi lokal yan etkiler görülebilir. Ateş yüksekliği, iştah kaybı, halsizlik, baş ağrısı, kas ağrıları veya eklem ağrısı aşı yan etkisi olabilecek sistemik semptomlardır.

Grip (influenza) nedir?

Grip, burnu, boğazı ve bazen akciğerleri enfekte eden influenza virüslerinin neden olduğu bulaşıcı bir solunum yolu hastalığıdır. Hafif ile şiddetli hastalığa neden olabilir ve bazen ölüme yol açabilir.

Grip  belirtileri nelerdir?

• Ateş yüksekliği,
• Öksürük,
• Boğaz ağrısı,
• Burun akıntısı veya tıkanıklığı,
• Kas veya vücut ağrıları,
• Baş ağrısı,
• Yorgunluk,
• Çocuklarda daha yaygın olmak üzere kusma ve ishal grip hastalığının sık görülen belirtileridir.

Grip nasıl bulaşır ve bulaşıcılık süresi ne kadardır?

Influenza virüsü, esas olarak hasta kişilerin öksürmesi, hapşırması veya konuşması sırasında oluşan küçük damlacıklar tarafından etrafa yayılır. Kişilere bu damlacıkların solunması ya da virüs bulunan bir yüzeye veya nesneye dokunularak kontamine olmuş ellerin ağız, burun veya gözlerlerle teması yoluyla bulaşır. Bulaştırıcılığın en yüksek olduğu dönem, semptomların başlamasından sonraki ilk 3-4 gündür Bulaşıcılık, semptom gelişmeden 1 gün önce ile geliştikten sonraki 7. güne  kadar devam eder. Bu süre bazı durumlarda, özellikle küçük çocuklar ve bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde, daha uzun sürebilir. Influenza virüsünü vücuda aldıktan sonra hastalık semptomlarının gelişme süresi (kuluçka süresi) genellikle 2 gündür, yaklaşık 1 ile 4 gün arasında değişebilir.

Grip hastalığının komplikasyonları nelerdir?

Grip olan çoğu insan birkaç gün ile iki haftadan daha kısa bir süre içinde iyileşir, ancak bazı insanlar grip sonucu komplikasyonlar (zatürre gibi) geliştirir, bazıları yaşamı tehdit edebilir ve ölümle sonuçlanabilir. Sinüs ve kulak enfeksiyonları, gripten kaynaklanan orta dereceli komplikasyonlara örnektir; pnömoni (zatürre), tek başına grip virüsü enfeksiyonundan veya grip virüsü ve bakterilerin birlikte enfeksiyonundan kaynaklanabilen ciddi bir grip komplikasyonudur. Grip tarafından tetiklenen diğer olası ciddi komplikasyonlar arasında kalp kası iltihabı (miyokardit), beyin iltihabı (ensefalit) veya kas dokularının iltihabı (miyozit, rabdomiyoliz) ve çoklu organ yetmezliği (örneğin solunum ve böbrek yetmezliği) sayılabilir. Solunum yollarının grip virüsü enfeksiyonu, vücutta aşırı bir inflamatuar yanıtı tetikleyebilir ve vücudun enfeksiyona karşı yaşamı tehdit eden yanıtı olan sepsise yol açabilir. Grip ayrıca kronik tıbbi sorunları daha da kötüleştirebilir. Örneğin, astımı olan kişiler grip olduklarında astım atakları yaşayabilirler ve kronik kalp hastalığı olan kişiler grip tarafından tetiklenen bu durumun kötüleşmesiyle karşılaşabilirler

Kimler risk altındadır?

Herkes grip olabilir ve her yaşta griple ilgili ciddi sorunlar yaşanabilir, ancak bazı insanlar hastalanırlarsa griple ilgili ciddi komplikasyonlar geliştirme riski yüksektir. Bu, 65 yaş ve üzeri kişileri, belirli kronik tıbbi durumları (astım, diyabet veya kalp hastalığı gibi) olan herhangi bir yaştaki kişileri, gebeleri ve 5 yaşından küçük çocukları içerir.

Grip hastalığının tanısı ve tedavisi

Gribi, yalnızca semptomlara dayanarak diğer viral veya bakteriyel solunum yolu hastalıklarından ayırt etmek zordur. Grip teşhisi için çeşitli mikrobiyolojik testler ve tedavisi için kullanılabilecek antiviral ilaçları mevcuttur. Özellikle riskli gruptaki kişilerin sağlık merkezine başvurusu erken teşhis ve tedavi açısından önemlidir.

Gripten korunma yolları nelerdir?

Gripten korunmanın ilk ve en önemli adımı her yıl grip aşısı olmaktır. Ayrıca grip gibi solunum yolu enfeksiyonlarına neden olan mikroorganizmaların yayılmasını önlemek için, hasta insanlardan uzak durmak, öksürük ve hapşırık sırasında ağız ve burnu tek kullanımlık mendil ile kapatmak ve sık sık el yıkamak gibi koruyucu önlemler önerilir.

Grip aşılarının faydaları nelerdir?

6 aylık ve daha büyük herkes, ideal olarak Ekim ayı sonuna kadar yıllık grip aşısı olmalıdır. Grip aşısının griple ilgili hastalıkları, hastaneye yatış ve hatta ölümle sonuçlanabilecek ciddi grip komplikasyon riskini azalttığı gösterilmiştir. Bu riskin yüksek olduğu kişiler arasında küçük çocuklar, gebeler, astım, diyabet veya kalp ve akciğer hastalığı gibi belirli kronik sağlık sorunları olan kişiler ve 65 yaş ve üzeri kişiler bulunur. Aşı, sağlık çalışanları ve yüksek risk altındaki insanlarla birlikte yaşayan veya onlara bakım veren diğer kişilerin kendilerine grip bulaşmasını önlemek için de önemlidir. Grip aşısı, kronik kalp hastalığı olan kişilerde bazı kardiyak olayların daha düşük oranları ile ilişkilendirilmiştir. Grip aşısı, kronik akciğer hastalığında (örneğin, kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) griple ilişkili kötüleşme riskini azaltabilir.

Grip aşısının yan etkisi

Grip aşısı, grip hastalığına neden olmaz. Aşı ile kişiye verilen öldürülmüş (inaktive edilmiş) ve dolayısıyla bulaşıcı olmayan grip aşısı virüsleri, grip hastalığına neden olamaz. Grip aşısının, aşının yapıldığı yerde ağrı, kızarıklık ve/veya şişlik, baş ağrısı, ateş yüksekliği, kas ağrıları gibi bazı yan etkileri vardır ancak grip semptomlarıyla karşılaştırıldığında genellikle hafif ve kısa sürelidir.

Grip aşısı olmaması gerekenler kimlerdir?

6 aylıktan küçük çocuklar, grip aşısının herhangi bir bileşenine karşı ciddi, yaşamı tehdit eden alerjisi olan kişiler grip aşısı olmamalıdır. Yumurtaya veya aşının içindeki maddelerden herhangi birine karşı alerjisi olan kişiler, Guillain-Barré Sendromu (GBS olarak da adlandırılan ciddi bir felç hastalığı) geçirmiş kişiler, henüz tanısı konulmamış ya da tedavisi yapılmamış orta- ağır herhangi bir hastalığı olan kişiler ise grip aşısı yaptırmadan önce sağlık uzmanıyla konuşması gereken kişilerdir.

Zatürre aşısı ile grip aşısı aynı anda yapılabilir mi?

Her iki aşı da farklı bir bölgeye uygulanmak koşuluyla grip aşısıyla aynı anda yapılabilir.

Uzm. Dr. Fatma Nur Özdoğan
Bayındır İçerenköy Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı