Katarakt Cerrahisinde Bıçak Yerine Lazer Işını

Gözümüzün renkli kısmının (iris) arkasında saydam ve numaralı doğal bir mercek (lens) vardır. Bu merceğin yaşla birlikte saydamlığını kaybedip opaklaşmasıyla görme bozulur ve katarakt hastalığı ortaya çıkar. Daha çok yaşlılarda görülmekle beraber, daha erken yaşlarda hatta yeni doğan bebeklerde bile görülebilir.

60 yaşın üzerindeki herkes katarakt risk grubundadır. Yaşlılığa ilaveten diyabeti olanlar, miyop olanlar, kronik beslenme bozukluğu yaşayanlar, sigara içen kişiler daha fazla risk altındadır. Ayrıca cam üfleyiciler, fırın işçileri gibi sıcakla doğrudan teması olan kişilerde ve çiftçilerde katarakt diğer insanlara göre daha yoğun görülür.

Kataraktta erken tanı önem taşır. Tanısı gecikmiş, dolayısıyla ilerlemiş bir kataraktta bazı önemli tetkikler gerektiği gibi yapılamaz. Buna karşın erken fark edilen ve ameliyat edilen kataraktlarda, kişi iyileşme süresi çok kısaldığı için günlük yaşamına daha çabuk döner. Katarakt, ilaçla veya gözlükle tedavi edilebilen bir rahatsızlık değildir. Kataraktın ilerlemesini durdurabilecek etkili bir yöntem yoktur ve oluşmuş bir kataraktın tek tedavisi ameliyattır.

Bıçak yerine lazer
Modern tekniklerin gelişimi ile günümüzde katarakt operasyonları iğnesiz, ağrısız yapılarak hasta aynı gün evine dönebiliyor. Kataraktın tedavisinde günümüzde uygulanan ve cerrahi tedavide son aşama olan femtosaniye lazer teknolojisi, hem hastaya hem de cerraha önemli avantajlar sağlıyor. Özellikle gecikmiş kataraktlarda, cerrahisi riskli, zor olgularda bu yöntemin kullanılması başarıyı artırıyor.

Femtosaniye lazer yöntemindeki temel özellik, katarakt cerrahisinde standart olarak kullanılmakta olan bıçağın yerini lazer ışınının alması. Lazer ışını; normal saydam dokulara zarar vermeden değişik derinlikteki göz dokularına odaklanabiliyor ve bu sayede güvenli bir katarakt cerrahisi yapılmasına olanak sağlıyor.

Femtosaniye lazer teknolojisi, günümüzde katarakt ameliyatlarında standart yöntem olan ve esas olarak ultrason enerjisini kullanan Fako cerrahisinin çok daha güvenli ve konforlu biçimde uygulanabilmesini sağlıyor.

Depresyon ve kalça kırığından kurtuluş
Hastaların büyük çoğunluğu, ameliyatın hemen ertesinde görmelerinde belirgin artış fark eder ve en iyi görmelerine eski yöntemlere göre çok daha kısa sürede ulaşır. Hastaların görme düzeylerindeki artış, görmeyle ilişkili yaşam kalitesinde belirgin artışa ve kişide depresyon semptomları varsa bunlarda belirgin azalmayı sağlar. Ayrıca katarakt ameliyatı olanlarda düşme ve buna bağlı özellikle kalça kırığı görülme sıklığı azalmaktadır.

Uzak-yakın gözlüğe veda 
Femtosaniye lazer teknolojisinin kullanımıyla, ameliyatta trifokal (uzak-orta yakın) ve astigmat için torik mercekler daha hassas bir şekilde yerleştirilebiliyor. Böylece daha net bir görüş sağlayarak hastalar uzak-yakın gözlüklerinden kurtuluyor.

Daha hızlı iyileşme, daha az komplikasyon
Femtosaniye lazer teknolojisi, katarakt cerrahisinin önemli aşamalarının el değmeden bilgisayar kontrolünde gerçekleştirilmesini sağlıyor. Bu sayede cerrahi işlemin bıçaksız ve daha güvenli bir biçimde yapılabilmesi mümkün oluyor, iyileşme süreci kısalıyor.

Ameliyat sırasında hastaya yüksek güvenlik ve konfor sağlamanın yanı sıra ameliyat sonrası beklenmedik risklerin ve yan etkilerin de en aza indirilmesine olanak tanıyor.

Kataraktın sertliğine bağlı olarak Femtosaniye lazer yardımlı katarakt ameliyatlarında kullanılan ultrason enerjisi yüzde 100 ila 40 arasında azalıyor. Daha az ultrason enerjisinin kullanılması, ameliyat esnasında gözde istenmeyen hasarların ortaya çıkma riskini düşürüyor.

Ameliyat esnasında küçük astigmatik kusurlar da kornea üzerinde lazer ile yapılan ve ‘arkuat’ adı verilen kesilerle düzeltilebiliyor.

Bu belirtiler katarakt habercisi!
Katarakt olan kişilerin en büyük şikâyeti, o güne kadar var olan görme alışkanlıklarının değişmesidir. Daha önce net görebildikleri televizyon izleme, okuma mesafelerinin değişmesi sonucunda hastalar hekime başvururlar. Hastalardan bir bölümü baktıkları yerlerin bir kısmında gölge görme ya da karanlık görme gibi şikâyetler yaşarlar. Ayrıca netlikte bozulma olur. Bakılan nesneler ve örneğin bu nesnelerin renkleri net görülemez. Çift görme, görmede yavaş yavaş azalma, gece görüşünde bozulma, renklerde soluklaşma veya sararma, gözlük numaralarının sık değişmesi diğer belirtilerdir.

Katarakt nedir?
Normalde göz bebeğinin hemen arkasında doğal saydam göz merceği vardır ve görmeyi sağlar. Yaşla birlikte bu saydam mercekte bulanıklaşma meydana gelir ve kalınlığında artış olur. Mercekteki bu bulanıklaşmaya katarakt ismi verilir. Bulanıklaşan ve saydamlığını yitiren kataraktlı mercek görme merkezine yeteri kadar ışığı iletemez. Bu nedenle hem görme keskinliği azalır hem de görme kalitesi düşer. Zamanla birlikte görmesi azalan hastanın görüş kalitesi düşer ve günlük işleri yapamaz hale gelir. Katarakt her iki gözde benzer veya asımetrik şekilde olabilir. Genellikle yaşa bağlı olarak gelişir ancak doğuştan da olabilir. Sistemik hastalıklar, travma, kortizon kullanımı gibi durumlarda daha genç yaşlarda görülebilir.

Katarakt belirtileri nelerdir?
Katarakt gelişen hastalarda genellikle görmede yavaş yavaş azalma ve bulanıklık olur. Görme kalitesinde azalma meydana gelen hastalar eskisi gibi göremezler. Işıklar etrafında haleler görme ve kamaşma olabilir. Gece görmede bozulma ve ışıklarda dağılma hissedebilirler. Araba kullanmakta güçlük çekebilirler. Renklerde soluklaşma olabilir. Gözlük numaralarında katarakta bağlı olarak sıkça değişme olur. Kataraktlı gözle çift görme meydana gelebilir. Bazı hastalarda yakın gözlük ihtiyacının azalması hatta gözlüksüz yakını görmeye başlamaları katarakt gelişiminde tipik bir bulgudur.

Lazer ile katarakt ameliyatının avantajları nelerdir?
Katarakt ameliyatı standart fakoemülsifikasyon tekniği veya femtosaniye lazer tekniği ile yapılabilir. Femtosaniye lazer yöntemi bıçaksız katarakt ameliyatı olarak da bilinir. Standart katarakt cerrahisinde işlemler elle yapılırken femtosaniye lazer yöntemi ile bilgisiyar kontrol sistemi ile bıçaksız şekilde katarakt cerrahisinin aşamaları gerçekleşir. Katarakt ameliyatındaki basmaaklar belli ölçülere göre mükemmele yakın şekilde lazer ışınları ile yapılır. Göziçine giriş yerleri, kataraktlı merceğe ulaşmak için yapılan kapsüloreksis işlemi ve kataraktlı merceğin parçalanması lazer ışınları ile yapılır. Cihaz öncelikle gözü tarayarak görüntüleri alır ve hekimin kişiye özel ayarlamalarından sonra katarakt cerrahisinin basamaklarını yaklaşık 45-60 saniye içinde bilgisayar tarafından otomatik olarak gerçekleşir. Lazer ışınları ile gerçekleşen basamaklarda güvenlik ve hassasiyet en üst seviyeye ulaşır.

Lazer ile katarakt ameliyatı sonrası nelere dikkat edilmelidir?
Rutin katarakt cerrahisine benzer olarak hasta ilk günden itibaren bazı kısıtlamalar dışında normal yaşantısına devam edebilir. İlk günden itibaren televizyon izleyebilir, kitap veya gazete okuyabilir. Ameliyat sonrası reçete edilen göz damlaları düzenli kullanılmalı, ihmal edilmemelidir. Damla damaltılmadan önce eller mutlaka yıkanmalıdır. Gözler ovuşturulmamalıdır. Saçlar yıkanırken akan kirli ve köpüklü su göze gelmemelidir. Ağır yük kaldırılmamalı, yere eğilmemelidir. Göz darbelere karşı korunmalıdır. Geceleri verilen şeffaf kapak takılmalıdır. Gözde ağrı, çapaklanma gibi şikayetler olursa hemen doktora başvurulmalıdır.

Katarakt ameliyatının riskleri var mıdır?
Katarakt ameliyatı oldukça sık uygulanan ve başarı oranı çok yüksek bir ameliyat olsa da basit ve önemsiz bir operasyon değildir.  Her ameliyat gibi riskleri vardır. Hekimin tüm dikkatini vermesi gereken ve deneyimin önemli olduğu bir cerrahidir. Gelişen son teknoloji ile mikrokesilerle dikiş atılmadan yapılmaktadır. Bazı hastalarda dikiş koymak gerekebilir. Her ameliyatta olduğu gibi enfeksiyon riski vardır. Ameliyathanede steril ortamlarda yapılarak ve ameliyat sonrası antibiyotikli damlalar kullanılarak bu risk asgariye indirilir. Bazı hastalarda merceği taşıyan bağlar zayıfsa dikişli mercek koymak gerekebilir. Bazı hastalarda ikinci bir operasyon gerekebilir.

Trifokal lens nedir?
Trifokal lensler, uzak, orta ve yakın mesafe odaklama özelliğine sahip göziçi merceklerdir. Günümüzde özellikle ara mesafe bilgisayar ve tablet kullanım süresinin artmasıyla birlikte çok önemli hale gelmiştir. Bu mercek uzak, orta ve yakın mesafeyi gözlüksüz şekilde görmeyi sağlarlar. Son teknoloji ile üretilen bu mercekler hastaların gözlük bağımlılığını yüksek oranda ortadan kaldırır. Trifokal lensler, bilgisayar kullanımı, market alışverişleri, kart oyunları, arabada hız çizelgelerini görme eyleminde kullandığımız mesafeleri de net göstermektedir. Böylece hastalar günlük aktivitelerini gözlüğe bağımsız olarak rahatça yapabilir. Standart katarakt cerrahisi yöntemi ile tamamen aynı teknik uygulanıp göziçi mercek olarak trifokal lens yerleştirilmektedir. Uygun hasta seçimi ameliyat sonrası optimum sonuçlar almak için önem taşır.

Trifokal lens ameliyatı
Cerrahide standart katarakt cerrahisi ile tamamen aynı teknik kullanılmaktadır. Katarakt cerrahisinde katarktlı mercek çıkartılıp yerine görmeyi sağlayan suni bir mercek yerleştirilir. Bu cerrahide farklı standart monofokal (sadece uzağı odaklayan ve net gösteren) mercek yerine trifokal göziçi mercek takılır. Ameliyatlar fakoemülsifikasyon veya femtosaniye lazer yöntemi ile yapılabilir. Femtosaniye lazer yöntemi bıçaksız katarakt ameliyatı olarak da bilinmektedir. Fakoemülsifikasyon tekniğinde elle yapılan birçok basamak bilgisayar kontrollü olarak gerçekleşmektedir. Son teknoloji ile yapılan bu sistemle sonuçlar optimum olmaktadır. Özellikle trifokal lens ameliytalarında cerrahinin her basamağı ameliyat sonuçlarını etkilemektedir. Ameliyat lokal anestezi altında yapılmaktadır. Ameliyat sonrası hastalar çoğunlukla taburcu edilmektedir. Uygun hasta seçimi, uygun teknik ve hekimin tecrübesi ameliyatlardaki başarının anahtarıdır.

Trifokal lens kimlere uygulanır?
Hastalara detaylı bilgilendirme yapılması, uygun hasta seçimi oldukça önemlidir. Katarakt tanısı konan hastalara ayrıntılı oftalmolojik muayene yapılmalı ve sonuçlar trifokal lens uygunluğu açısından titizlikle değerlendirilmelidir. Her hastanın göz yapısı bu lensler için uygun olmayabilir. Uygun hasta seçimi ve hasta için en uygun mercek seçimi planlamada en önemli basamaktır. Hastaların beklentisi, mesleki konumu, yaşı, sosyal aktivitesi, okuma alışkanlığı çok önemlidir. Retina problemi olan, diyabetik göz hastalığı bulunan hastalarda akıllı mercek uygun olmayabilir. Göziçine takılan mercek ömür boyu kalacağı için uygun göz yapısına sahip hastalara takılmalıdır. Uygun hasta seçimi, uygun teknik, ameliyatın gerçekleştirildiği kurumun ve hekimin tecrübesi ve tabii ki doğru mercek seçimiyle yapılacak bu ameliyatlarda yüksek başarı elde edilmektedir

Trifokal lenslerin avantajları
Trifokal lensler, odaklama özelliği ile hem konforlu hem de uzak, orta ve yakın mesafede net görüş sağlarlar.Hastaların büyük bir çoğunluğu gözlükten bağımsız olarak yaşamını devam ettirir. Gözlük kullanmayı sevmeyen ve istemeyen hastalarda eğer göz yapısı uygunsa oldukça avantajlıdır. Hastalar günlük rutin işlerini yanlarında gözlük taşımaksızın gerçekleştirebilir. Günümüzde uzak mesafenin yanı sıra telefon, tablet, bilgisayar kullanımı ile günün büyük bir bölümün yakın ve orta mesafeye bakarak geçmektedir. Nu aktiviteleri yaparken yanında gözlük taşımak istemeyen hastalar için eğer göz yapıları da uygunsa trifokal mercek tercih edilmelidir. Trifokal mercek takılan hastalar gözlüksüz kitap okuyabilir, bilgisayar kullanabilir ve televizyon izleyebilir. Hastanın yaşam kalitesi yükselir.

Trifokal lens implantlarıya ilgili dikkat edilmesi gereken konular nelerdir?
Trifokal lens uygulanacak hastalar ameliyat öncesi ayrıntılı muayene edilmeli, optimal sonuç alabilmek için parametreler derinlemesine incelenmelidir. Bazı göz yapıları trifokal lens için uygun olmayabilir. Retina ameliyatı geçirmiş, diyabete bağlı ağır göz tutulumu olan, ileri sarı nokta hastalığı olan hastalarda trifokal mercek terih edilmemelidir. Ameliyat öncesi yapılan tetkiklerde gözyapısının uygun olması ameliyat sonuçları için önemlidir. Göziçi mercekler ömür boyu kaldığı için ameliyat öncesi doğru planlama en önemli basamaktır. Hastaya detaylı bilgi verilmelidir. Bazı hastalarda ameliyat sonrası dinlendirici tarzda gözlük ihtiyacı olabileceği akılda tutulmalıdır. Bazı hastalarda ise kamaşma şikayetleri olabilir. Ayrıca trifokal lens uygulanan hastalarda yeni görüşe adaptasyon 4-6 hafta içinde olacağı dikkate alınmalıdır.

Astigmat nedir?
Astigmatizma, hipermetropi ve miyopi gibi bir kırma kusurudur. Korneanın eksenleri arasında kırıcılık farkı olmasıdır. Astigmatı olan kişiler noktasal şekilleri kenarları uzamış ve dağılmış şekilde görürüler. Bu nedenle astigmatlı bir gözde yakın ve uzak mesafe bozulduğu için bulanık bir görüntü ortaya çıkar. Özellikle 1 diyoptirinin üzerinde astigmatı olan bireylerde görme şikayetleri belirgin şekilde olur. Gözlük verilirken astigmatizma kusurunun düzeltilmesi gibi, katarakt cerrahisi planlanan hastalarda da astigmatizmanın düzeltilmesi hedeflenmelidir. Çünkü ameliyat sonrası kalan astigmatizma numaraları bulanık görme, gölgeli görme ve baş ağrısına neden olarak hastanın fonksiyonel görmesini bozar ve gözlük kullanmasını gerektirir. Bu nedenle katarakt ameliyatında gereken hastalarda astigmatizma düzeltici (torik) göziçi mercekler geliştirilmiştir.

Torik lens nedir?
Torik göziçi mercekler, astgimatizmayı düzeltme fonksiyonu olan göziçi merceklerdir. Katarakt ameliyatı planlanan her hastada astigmatizma değerleri göz önüne alınmalı, gereken olgularda torik göziçi mercek tercih edilmelidir. Ameliyat sonrası astigmatizmayı asgari düzeye indiren bu mercekler ile ameliyat sonrası görme keskinliği optimum düzeylerde olmaktadır. Torik merceklerin monofokal (sadece uzak odaklı) veya trifokal (uzak, orta ve yakın mesafeyi odaklayan) modelleri vardır. Özellikle trifokal mercek takılacak olgularda astigmatizma düzeltilmezse ameliyat sonrası gözlük ihtiyacı mutlaka olur. Gözlük verilen her hastada astigmatizma düzeltildiği gibi katarakt cerrahi olacak her hastada da aynı şekilde yaklaşılmalıdır. 0.5-1 D üzeri astigmatizma düzeylerinde bulanık görme, gölgeli görme şikayeti olur.Gereken hastalarda mutlaka torik göziçi mercek tercih edilmeli ve hastaların ameliyat sonrası gözlük ihtiyacı minimuma indirilmelidir.

Torik lens ameliyatı
Ameliyatta standart katarakt cerrahisi ile tamamen aynı teknik uygulanmaktadır. Göziçine astigmatizma düzeltici mercek takılmaktadır. Burda en önemli nokta, astigmatizma düzelten merceğin aksını doğru yerleştirmek ve ameliyatın optimal koşullarda yapılmasıdır. Torik göziçi mercek yerleştirilen ameliyatlarda en önemli basamak planlamadır. Ameliyat öncesi yapılan tetkik ve ölçüm sonucu göziçine konulacak merceğin gücüne ve konulacak aksına karar verilir. Standart katarakt cerrahisi tekniği ile kataraktlı mercek alınır ve  göziçi mercek olarak torik göziçi lens daha önce planlanan aksa uygun şekilde yerleştirilerek mevcut astigmatizma asgari düzeye indirilir. Torik göziçi merceğinin uygun aksa yerleştirilmesi için bilgisayarlı navigatör sistemleri vardır. Bu navigatör sistemleri uygulanarak optimal koşullarda mercek yerleştirilir. Ayrıca femtosaniye denilen bıçaksız katarakt cerrahisi ile bilgisayarlı sistemler ile lazer yöntemi kullanılarak katarakt cerrahisinin birçok basamağı yapılabilir.

Torik lens kimlere uygulanır?
Torik göziçi lens astigmatizması olan ve ameliyat öncesi hesaplamalar sonucu gereken hastalara konulur. Hastalar ameliyat öncesi ayrıntılı olarak muayene edilmeli, astigmatizma doğru olarak ölçülmelidir. Lens parametreleri yapılan muayene ve tetkik sonucunda titizlikle değerlendirilmelidir. Astigmat gözlükte nasıl düzeltiliyorsa cerrahi sırasında da düzeltilecek şekilde plan yapılmalıdır. Monofokal veya trifokal modelleri mevcuttur. Trifokal mercek konulacak olguların gözünün trifokal lense de uygun olmasa gerekir. Günümüzdeorta uzak mesafe kadar bilgisayar, telefon ve tablet kullanımının artması ile birlikte orta ve yakın mesafe de çok önem kazanmıştır. Uzak, orta ve yakın mesafeyi gözlüksüz  görmek isteyen ve astigmatizmatı olan hastalarda trifokal torik lens tercih edilmelidir.Retina ameliyatı geçirmiş, ilerleyici kornea hastalığı olan, ileri diyabetik veya sarı nokta göz hastalığı olan olgularda monofokal mercek tercih edilmelidir.

Femtosaniye lazer ile katarakt ameliyatı nedir?
Katarakt ameliyatı standart fakoemülsifikasyon tekniği veya femtosaniye lazer tekniği ile yapılabilir. Standart katarakt cerrahisinde basamaklar manuel yapılırken femtosaniye lazer yöntemi ile bilgisiyarla kontrol sistemi ile bıçaksız şekilde katarakt cerrahisinin aşamaları yapılmaktadır. Femtosaniye lazer yöntemi bıçaksız katarakt ameliyatı olarak da bilinir. Katarakt ameliyatındaki basmaaklar belli ölçülere göre mükemmele yakın şekilde lazer ışınları ile yapılır. Göziçine giriş yerleri, kataraktlı merceğe ulaşmak için yapılan kapsüloreksis ve katarktlı merceğin parçalanması lazer ışınları ile yapılır. Cihaz öncelikle gözü tarayarak görüntüleri alır ve hekimin kişiye özel ayarlamalarından sonra katarakt cerrahisinin basamaklarını yaklaşık 45-60 saniye içinde bilgisayar tarafından otomatik olarak gerçekleştilir. Lazer ışınları ile gerçekleşen basamaklarda güvenlik ve hassasiyet en üst seviyeye ulaşır.

Prof. Dr. Yonca Aydın Akova
Bayındır Kavaklıdere Hastanesi Göz Sağlığı ve Hastalıkları Bölüm Başkanı